Tô Ngọc Vân – Người nghệ sĩ tài hoa với trái tim yêu nước nồng nàn
Tô Ngọc Vân (1906–1954) không chỉ là một họa sĩ kiệt xuất của nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại mà còn là một cây bút có ảnh hưởng lớn trong đời sống văn học nghệ thuật nước ta. Những bài viết, bài phê bình của ông về hội họa và nghệ thuật chứa đựng chiều sâu tư duy, tinh thần nhân văn, và lòng yêu nước tha thiết. Dù không được xếp vào hàng “nhà văn” theo nghĩa truyền thống, nhưng tư tưởng nghệ thuật và cảm quan văn chương của Tô Ngọc Vân là nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ văn nghệ sĩ Việt Nam.
1. Tư duy nghệ thuật và tinh thần dân tộc
Sinh ra trong giai đoạn đất nước còn chịu ách đô hộ, Tô Ngọc Vân trưởng thành cùng với sự chuyển mình của xã hội Việt Nam. Ông theo học khóa đầu tiên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương – một cái nôi đào tạo những tên tuổi lớn trong nghệ thuật. Tại đây, Tô Ngọc Vân tiếp xúc với kỹ thuật hội họa phương Tây nhưng vẫn luôn khát khao giữ gìn bản sắc dân tộc, tạo nên một trường phái mỹ thuật hiện đại mang “tâm hồn Việt”.
Không chỉ dừng lại ở sáng tác hội họa, ông còn viết nhiều bài nghiên cứu, phê bình nghệ thuật, thể hiện chiều sâu tư duy và tinh thần phản biện mạnh mẽ. Những bài viết của ông thường kết hợp cảm xúc tinh tế với nhận xét sắc sảo, thể hiện rõ quan điểm: nghệ thuật phải gắn liền với dân tộc, với cuộc sống, chứ không thể là sản phẩm xa rời thực tiễn.
2. Viết như vẽ – ngôn ngữ đậm chất hình họa
Dù không viết tiểu thuyết hay truyện ngắn, văn phong của Tô Ngọc Vân trong những bài tiểu luận về hội họa lại khiến người đọc rung động. Những câu chữ của ông giống như những nét cọ đầy cảm xúc, khi mềm mại, uyển chuyển, khi mạnh mẽ, sắc bén. Ông viết không phải chỉ để mô tả cái đẹp mà để truyền cảm hứng, để khơi gợi suy nghĩ và thôi thúc người nghệ sĩ dấn thân vì dân tộc.
Các bài viết của ông, như “Về mỹ thuật và họa sĩ trẻ”, “Mỹ thuật trong kháng chiến”, hay các bài giới thiệu về triển lãm, đều toát lên một tinh thần nhập cuộc, một tấm lòng với đất nước và nhân dân. Từ cách nói chuyện với sinh viên đến phong cách viết trên tạp chí, Tô Ngọc Vân luôn mang dáng dấp của một người thầy tận tâm, một nghệ sĩ dấn thân và một nhà văn hóa sâu sắc.
3. Nghệ sĩ – chiến sĩ
Giai đoạn kháng chiến chống Pháp, Tô Ngọc Vân rời Hà Nội lên chiến khu Việt Bắc. Ở đó, ông không chỉ tiếp tục sáng tác tranh mà còn giảng dạy, viết lý luận, cổ vũ tinh thần chiến đấu bằng nghệ thuật. Ông luôn coi nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Những bức tranh như “Chiến đấu ở đồi Chuông”, “Thiếu nữ bên hoa huệ”, hay “Bác Hồ ở chiến khu Việt Bắc” không chỉ mang giá trị thẩm mỹ cao mà còn là những tuyên ngôn mạnh mẽ về lý tưởng và lòng yêu nước.
Qua các bài viết của mình, Tô Ngọc Vân nhấn mạnh rằng nghệ thuật không thể đứng ngoài thời cuộc. Ông phê phán lối nghệ thuật khuôn sáo, rập khuôn, và đề cao tính sáng tạo, bản sắc cá nhân gắn liền với hơi thở thời đại.
4. Di sản để lại
Tô Ngọc Vân ngã xuống năm 1954, khi đang trên đường đi chiến dịch Điện Biên Phủ. Sự ra đi của ông là mất mát lớn cho giới văn nghệ sĩ cả nước. Tuy nhiên, những bài viết, những trang lý luận nghệ thuật ông để lại vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho bao thế hệ sau.
Tên ông được đặt cho một con phố, một trường mỹ thuật và nhiều giải thưởng mỹ thuật danh giá. Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật, minh chứng cho tầm vóc và ảnh hưởng sâu rộng của ông không chỉ trong hội họa mà cả trong văn hóa, văn học nghệ thuật nói chung.
